1. ประเทศไทยควรถอนข้อสงวนข้อ 22 ของอนุสัญญาฯ โดยเร็ว เพื่อสะท้อนเจตนารมณ์และยืนยันความมุ่งมั่นของประเทศไทยที่จะคุ้มครองเด็กผู้ลี้ภัยและเด็กผู้แสวงหาที่พักพิงตามพันธกรณีด้านสิทธิมนุษยชนที่มีอยู่โดยเฉพาะหลักการไม่เลือกปฏิบัติและการคำนึงถึงประโยชน์สูงสุดของเด็กตามอนุสัญญาฯ รวมถึงหลักการไม่ผลักดันบุคคลกลับไปสู่อันตราย ซึ่งได้รับการรับรองไว้ในกติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง และอนุสัญญาต่อต้านการทรมานและการปฏิบัติหรือการลงโทษอื่นที่โหดร้ายไร้มนุษยธรรม หรือที่ย่ำยีศักดิ์ศรีที่ประเทศไทยเป็นภาคี ทั้งนี้ หลักการดังกล่าวยังได้บัญญัติไว้ในพระราชบัญญัติป้องกันและปราบปรามการทรมานและการกระทำให้บุคคลสูญหาย พ.ศ. 2565 ด้วย

- ประเทศไทยมีมาตรการและกลไกที่เพียงพอที่จะรองรับพันธกรณีภายใต้ ข้อ 22 ของอนุสัญญาฯ เนื่องจากเป็นการเน้นย้ำความมุ่งมั่นของประเทศไทยในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิบนฐานของการไม่เลือกปฏิบัติและประโยชน์สูงสุดของเด็กตามอนุสัญญาฯ และอนุสัญญาระหว่างประเทศด้านสิทธิมนุษยชนอื่นๆ ที่ประเทศไทยเป็นภาคี รวมทั้ง คณะอนุกรรมการเฉพาะกิจพิจารณาความพร้อมของประเทศไทยต่อการถอนข้อสงวนของอนุสัญญาฯ และคณะกรรมการส่งเสริมการพัฒนาเด็กและเยาวชนแห่งชาติได้เห็นชอบการถอนข้อสงวนข้อ 22 ของอนุสัญญาฯ ด้วยแล้ว

- การถอนข้อสงวน ข้อ 22 ของอนุสัญญาฯ² ไม่เป็นการผูกมัดให้ประเทศไทยต้องปฏิบัติตามอนุสัญญาว่าด้วยสถานภาพผู้ลี้ภัย ค.ศ. 1951 ซึ่งประเทศไทยยังไม่ได้เข้าเป็นภาคี เนื่องจากข้อ 22 ของอนุสัญญาฯกำหนดให้ประเทศไทยมีพันธกรณีที่ต้องให้การคุ้มครองต่อเด็กที่ร้องขอสถานะเป็นผู้ลี้ภัยหรือเป็นผู้ลี้ภัยตามกฎหมายหรือกระบวนการระหว่างประเทศหรือภายในที่เกี่ยวข้อง โดยจะได้รับการคุ้มครองและความช่วยเหลือด้านมนุษยธรรมภายใต้สนธิสัญญาที่เกี่ยวกับสิทธิมนุษยชนและกฎหมายมนุษยธรรมระหว่างประเทศที่ประเทศไทยเข้าเป็นภาคีแล้วเท่านั้น

- การถอนข้อสงวน ข้อ 22 ของอนุสัญญาฯ ได้เคยปรากฏในข้อเสนอแนะภายใต้กระบวนการทบทวนสถานการณ์สิทธิมนุษยชนรอบที่ 2 ณ ประเทศฝรั่งเศส ซึ่งประเทศไทยรับทราบแล้ว และล่าสุดการถอนข้อสงวนฯ ได้เป็นหนึ่งในคำมั่นที่ประเทศไทยประกาศในการประชุม Global Refugee Forum ครั้งที่ 2 ระหว่างวันที่ 13 – 15 ธันวาคม 2566 ณ นครเจนีวา ซึ่งคณะรัฐมนตรีได้มีมติเมื่อวันที่ 18 ธันวาคม 2566 เห็นชอบร่างคำมั่นฯ แล้ว

2. ควรประกันว่า การกำหนดความหมายของ “เด็กผู้ลี้ภัยและเด็กผู้แสวงหาที่พักพิง” ในกรอบกฎหมายและนโยบายของประเทศไทยจะไม่ตัดสิทธิของเด็กกลุ่มใดกลุ่มหนึ่งในการได้รับความคุ้มครองตามข้อ 22 ของอนุสัญญาฯ เช่น ไม่ควรกำหนดข้อยกเว้นกลุ่มเด็กที่เข้าข่ายคนต่างด้าวที่ มท. มีมาตรการหรือกระบวนการดำเนินการรับรองเป็นการเฉพาะ หรือกลุ่มเด็กที่เข้าข่ายแรงงานต่างด้าวสัญชาติเมียนมา ลาว กัมพูชา และเวียดนาม ที่คณะรัฐมนตรีมีมติกำหนดมาตรการหรือกระบวนการดำเนินการรับรองเป็นการเฉพาะ ทั้งนี้ การคัดกรองตามระเบียบสำนักนายกรัฐมนตรี ว่าด้วยการคัดกรองคนต่างด้าวที่เข้ามาในราชอาณาจักรและไม่สามารถเดินทางกลับประเทศอันเป็นภูมิลำเนาได้ พ.ศ. 2562 และประกาศคณะกรรมการพิจารณาคัดกรองผู้ที่ได้รับการคุ้มครอง เรื่อง หลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไข การพิจารณาคัดกรองคำขอเป็นผู้ที่ได้รับการคุ้มครอง ลงวันที่ 14 มีนาคม 2566 ควรอยู่บนพื้นฐานของสถานการณ์ในประเทศที่เด็กจะถูกส่งตัวไป ว่าจะทำให้เด็กได้รับอันตรายต่อชีวิตหรือไม่เป็นหลัก โดยไม่คำนึงถึงสถานะทางกฎหมายของเด็ก เพื่อให้สอดคล้องกับหลักการไม่เลือกปฏิบัติและวัตถุประสงค์ของข้อ 22 ของอนุสัญญาฯ ที่มุ่งคุ้มครองสิทธิให้กับเด็กทุกคน โดยเฉพาะเด็กที่อยู่ในสถานการณ์เปราะบางต่างๆ

- แนวทางการดำเนินการถอนข้อสงวน ข้อ 22 ของอนุสัญญาฯ ได้ระบุประเด็นคำนิยามและคำจำกัดความของเด็กตามอนุสัญญาฯ ข้อ 22ว่า

1. คำนิยาม

ข้อ 22 ของอนุสัญญาฯ ไม่ได้กำหนดคำนิยามของคำว่าเด็กลี้ภัย ซึ่งแต่ละประเทศสามารถกำหนดคำนิยามได้ตามกรอบกฎหมายภายในประเทศ โดยประเทศไทยเรียกว่า เด็กที่ได้รับการรับรองสิทธิตามข้อ 22 ของอนุสัญญาฯ

2. คำจำกัดความ

เด็กลี้ภัย หมายถึง บุคคลที่ไม่มีสัญชาติไทย อายุไม่ถึง 18 ปี เว้นแต่จะบรรลุนิติภาวะก่อนหน้านั้น ตามกฎหมายที่ใช้บังคับแต่เด็กนั้น ที่เข้ามาหรืออยู่ในราชอาณาจักร และไม่สามารถเดินทางกลับประเทศอันเป็นภูมิลำเนาโดยมีเหตุอันจะเชื่อได้ว่าจะได้รับอันตรายจากการถูกประหัตประหาร โดยจำแนกเด็กลี้ภัยในประเทศไทยเป็น 2 กลุ่ม ได้แก่

 2.1 เด็กผู้หนีภัยการสู้รบจากเมียนมา ในพื้นที่พักพิงชั่วคราว 9 แห่ง ซึ่งได้รับการคุ้มครองและดูแลโดย มท. ซึ่งได้อนุญาตให้องค์การระหว่างประเทศและองค์การนอกภาครัฐเข้าไปดำเนินการให้ความช่วยเหลือด้านมนุษยธรรมและให้บริการขั้นพื้นฐานที่จำเป็นต่างๆ แก่เด็กกลุ่มนี้ด้วยแล้ว

 2.2 เด็กผู้ลี้ภัยและเด็กผู้แสวงหาที่พักพิงในเมือง ในเขตกรุงเทพมหานครและปริมณฑล ซึ่งจะเข้าสู่กระบวนการตามระเบียบสำนักนายกรัฐมนตรี ว่าด้วยการคัดกรองคนต่างด้าวที่เข้ามาในราชอาณาจักรและไม่สามารถเดินทางกลับประเทศอันเป็นภูมิลำเนาได้ พ.ศ. 2562 โดยระเบียบฯ ดังกล่าว ได้มุ่งคุ้มครองเด็กที่มีสถานะเป็นผู้ได้รับความคุ้มครองให้สามารถอยู่ในประเทศไทยได้ชั่วคราว และเปิดโอกาสให้เด็กเข้าถึงสิทธิการศึกษาและบริการสาธารณสุขโดยไม่เลือกปฏิบัติต่อเชื้อชาติ สีผิว เพศ ภาษา ศาสนา ความเห็นทางการเมือง หรือทางอื่นใด

- การดำเนินการของภาครัฐให้การดูแลเด็กทุกคนโดยไม่เลือกปฏิบัติ รวมถึงเด็กที่หนีภัยการประหัตประหารและไม่สามารถกลับประเทศต้นทางได้โดยดำเนินการตามมาตรการที่เหมาะสม เช่น เด็กที่เข้าข่ายคนต่างด้าวที่ มท. ได้กำหนดมาตรการดูแลเป็นการเฉพาะ เด็กแรงงานต่างด้าวสัญชาติเมียนมา ลาว กัมพูชา และเวียดนามที่คณะรัฐมนตรีกำหนดมาตรการเป็นการเฉพาะ และเด็กต่างด้าวที่ได้รับการดูแลตามระเบียบฯ ไม่ได้เป็นการเลือกปฏิบัติ แต่เป็นการกำหนดมาตรการที่เหมาะสมในการดูแลเด็กกลุ่มต่างๆ โดยคำนึงถึงประโยชน์สูงสุดของเด็กซึ่งสอดคล้องกับอนุสัญญาฯ

- สรุป การกำหนดความหมายของ “เด็กผู้ลี้ภัยและเด็กผู้แสวงหาที่พักพิง” ในกรอบกฎหมายและนโยบายของประเทศไทยไม่ได้จำกัดสิทธิของเด็กกลุ่มใดกลุ่มหนึ่งในการได้รับความคุ้มครองตามข้อ 22 ของอนุสัญญาฯ โดยได้มีมาตรการที่เหมาะสมในการรองรับเด็กแต่ละกลุ่ม โดยคำนึงถึงประโยชน์สูงสุดของเด็ก