1.1 เป้าหมาย

1.2 ตัวชี้วัด

1.3 กลไกขับเคลื่อน

1.4 แนวทาง

การดำเนินงาน

(1) อนุรักษ์ ปกป้อง คุ้มครองสมุนไพรและบริเวณถิ่นกำเนิดของสมุนไพรในเขตพื้นที่อนุรักษ์ และมีการใช้ประโยชน์อย่างยั่งยืน

• สมุนไพรได้รับการคุ้มครองและอนุรักษ์เพิ่มขึ้นร้อยละ 100 ของพื้นที่เขตอนุรักษ์

• พื้นที่เขตอนุรักษ์ที่เป็นถิ่นกำเนิดสมุนไพรได้รับการประกาศแผนจัดการฯ ครอบคลุมทุกพื้นที่

กรมการแพทย์แผนไทยฯ ร่วมกับกรมป่าไม้ กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่าและพันธุ์พืช สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม (สผ.) กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น (สถ.) และนายทะเบียนจังหวัดเป็นหลักในการจัดทำแผนอนุรักษ์ ฟื้นฟูสมุนไพรและบริเวณถิ่นกำเนิดของสมุนไพร โดยการรับฟังความคิดเห็นและการมีส่วนร่วมของภาคเอกขน ภาคประชาสังคม และประชาชน รวมถึงสร้างความเข้าใจหลักในการเข้าถึง และแบ่งปันผลประโยชน์จากสมุนไพร และทรัพยากรชีวภาพอย่างยั่งยืน

• จัดทำแผนจัดการฯ ระดับพื้นที่ กำหนดเงื่อนไขในการอนุญาตให้บุคคลใดเข้าไปในเขตอนุรักษ์ตามกฎหมายว่าด้วยการนั้น ให้ส่วนราชการที่เกี่ยวข้องถือปฏิบัติเพื่อรักษาสภาพธรรมชาติ หรือคุณค่าของสมุนไพร หรือมิให้กระทบกระเทือนต่อระบบนิเวศตามธรรมชาติ หรือความหลากหลายทางชีวภาพ

• วางระบบการบริหารจัดการระดับพื้นที่ รวมทั้งการกำหนดขอบเขตหน้าที่และความรับผิดชอบของส่วนราชการที่เกี่ยวข้อง ตลอดจนเสริมสร้างศักยภาพบทบาท และการมีส่วนร่วมของกลุ่มภาคีเครือข่ายในการคุ้มครองสมุนไพร

• ดำเนินการตามรายละเอียดของตัวชี้วัดตามเป้าหมายในแต่ละพื้นที่ โดยยึดจากแผนจัดการภาพรวมของประเทศ หากพื้นที่ใดเข้าเกณฑ์ในการจัดทำแผนจัดการฯ ระดับพื้นที่ก็ให้ สธ. ประกาศได้

(2) เสริมสร้างศักยภาพ บทบาทการมีส่วนร่วมของภาคีเครือข่ายในการคุ้มครองสมุนไพร เพื่อประโยน์ในการร่วมมือ และประสานงานให้เกิดประสิทธิภาพ โดยการกำหนดขอบเขตหน้าที่และความรับผิดชอบของส่วนราชการที่เกี่ยวข้องอย่างเป็นระบบ

• มีแผนจัดการฯ ระดับพื้นที่อย่างเหมาะสมเป็นไปตามกรอบกฎหมาย ข้อมูลทางวิชาการ และเกิดการอนุรักษ์ใช้ประโยชน์ ภายในปี 2565

• หน่วยงานระดับพื้นที่และประชาชนมีส่วนร่วมในการอนุรักษ์ ปกป้อง คุ้มครองสมุนไพรเพิ่มขึ้นครอบคลุมทุกพื้นที่

กรมการแพทย์แผนไทยฯ ร่วมกับกรมป่าไม้ กรมอุทยานฯ สผ. สถ. นายทะเบียนจังหวัดเป็นหน่วยงานหลักในการพัฒนาศักยภาพ เสริมสร้างความรู้และการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ในระดับพื้นที่ ตลอดจนเร่งสร้างจิตสำนึก เสริมสร้างศักยภาพและบทบาทของทุกภาคส่วนในการคุ้มครองสมุนไพร และบริเวณถิ่นกำเนิดของสมุนไพร

(3) สำรวจ ศึกษาวิจัยสมุนไพรและบริเวณถิ่นกำเนิดของสมุนไพรครอบคลุมทุกพื้นที่ในเขตอนุรักษ์ทั่วประเทศ เพื่อประโยชน์ในการกำหนดมาตรการในการคุ้มครองสมุนไพรฯ

• มีข้อมูลจำนวนชนิดพันธุ์ของสมุนไพรในพื้นที่เขตอนุรักษ์ครบถ้วน

• สมุนไพรได้รับการจัดทำทะเบียน ร้อยละ 100

• มีการศึกษาหรือวิจัยสมุนไพรและนำไปใช้ประโยชน์เพิ่มมากขึ้นอย่างน้อยร้อยละ 30 ต่อปี

• จำนวนพื้นที่ถิ่นกำเนิดของสมุนไพรเพิ่มขึ้นร้อยละ 100 ของพื้นที่เขตอนุรักษ์

กรมการแพทย์แผนไทยฯ ร่วมกับกรมป่าไม้ กรมอุทยานฯ สผ. สถ. นายทะเบียนจังหวัด สำนักงานคณะกรรมการวิจัยแห่ง ชาติ สถาบันการศึกษา ชุมชนท้องถิ่น ปราชญ์ผู้รู้ และ นักวิชาการร่วมสำรวจ ตรวจสอบข้อมูลจัดทำฐานข้อมูลสมุนไพร บริเวณถิ่นกำเนิดของสมุนไพร และการใช้ประโยชน์สมุนไพร โดยให้ประชาชนได้มีส่วนร่วมในการสำรวจการเก็บรวบรวมข้อมูล รวมถึงการต่อยอดวิจัยสมุนไพรจากภูมิปัญญา เพื่อให้เกิดความหวงแหนและจิตสำนึกอนุรักษ์ทรัพยากรสมุนไพรในพื้นที่

(4) เสริมสร้างความมั่นคงด้านเศรษฐกิจของประเทศ โดยการส่งเสริมและสนับสนุนการปลูกพืชสมุนไพรให้เป็นพืชเศรษฐกิจ กระจายรายได้สู่ชุมชน และประชาชนมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น

• อัตราการขยายตัวของมูลค่าผลิตภัณฑ์สมุนไพรเพื่อเศรษฐกิจเพิ่มขึ้นอย่างน้อยร้อยละ 10 ต่อปี

• ชุมชนและประชาชนมีรายได้เพิ่มขึ้นจากการปลูกสมุนไพรเป็นอาชีพ และใช้สมุนไพรเพื่อดูแลสุขภาพ

กรมการแพทย์แผนไทยฯ ร่วมกับกรมส่งเสริมการเกษตร กรมทรัพย์สินทางปัญญา สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา นายทะเบียนจังหวัด และเครือข่ายภาคประชาชนส่งเสริมและสนับสนุนการปลูกพืชสมุนไพรให้เป็นพืชเศรษฐกิจ เพื่อนำไปสู่การผลิตและขยายผลเพื่อสร้างมูลค่าเพิ่ม แปรรูปผลิตภัณฑ์สมุนไพรอย่างมีคุณภาพเพื่อรองรับความต้องการของตลาด ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร โภชนาเภสัช เวชสำอางและกลุ่มเครื่องสำอาง สนับสนุนวิสาหกิจชุมชนกระจายรายได้สู่ชุมชน รวมทั้งส่งเสริมการใช้สมุนไพรเพื่อรักษาโรค และสร้างเสริมสุขภาพร่วมกับแนวทางการรักษาของแพทย์แผนปัจจุบัน

ลำดับ

หลักเกณฑ์ฯ

1

เป็นพื้นที่ที่อาจได้รับผลกระทบกระเทือนจากการกระทำของมนุษย์ได้โดยง่าย หรือการเข้าไปใช้ประโยชน์จากสมุนไพรอันมีลักษณะเป็นการเสี่ยงต่อการสูญพันธุ์หรือการลดลงของพันธุกรรม

2

เป็นพื้นที่ถิ่นกำเนิดของสมุนไพรที่มีระบบนิเวศตามธรรมชาติหรือมีความหลากหลายทางชีวภาพที่อาจถูกทำลาย

3

ต้องสำรวจพบสมุนไพรสำคัญในพื้นที่ ได้แก่ (1) สมุนไพรที่มีค่าต่อการศึกษาวิจัย (2) สมุนไพรที่มีความสำคัญทางเศรษฐกิจ และ (3) สมุนไพรที่อาจจะสูญพันธุ์ โดยได้รับอนุญาตและมีส่วนร่วมจากหน่วยงานเจ้าของพื้นที่

4

ไม่เป็นที่ดินที่อยู่ในกรรมสิทธิ์หรือสิทธิครอบครองตามประมวลกฎหมายที่ดินของบุคคลใดซึ่งมิใช่ทบวงการเมือง

5

เป็นพื้นที่ที่ชุมชนและประชาชนมีความต้องการใช้ประโยชน์จากสมุนไพรอย่างเหมาะสม

6

ต้องได้รับการสนับสนุนงบประมาณจากแหล่งเงินทุนซึ่งมีวัตถุประสงค์หลักในการอนุรักษ์ คุ้มครองสมุนไพรและพื้นที่ถิ่นกำเนิดของสมุนไพร โดยไม่เอื้อประโยชน์ต่อนายทุนหรือธุรกิจภายนอกที่จะเข้ามาใช้ประโยชน์ในพื้นที่อย่างไม่เหมาะสม

7

ต้องได้รับความเห็นชอบจากหน่วยงาน องค์กร ภาคีเครือข่าย ภาคประชาสังคมในระดับพื้นที่ในการบริหารจัดการเป็นแผนจัดการเพื่อคุ้มครองสมุนไพร

8

ต้องผ่านความเห็นชอบจากมติคณะอนุกรรมการที่เกี่ยวข้อง และคณะกรรมการคุ้มครองฯ