มติ 1 ความมั่นคงทางอาหารในภาวะวิกฤต

     • สถานการณ์และปัญหาเกี่ยวกับประเด็นความมั่นคงทางอาหารในประเทศไทย ทั้งที่มา การเข้าถึงและการกระจายอาหาร พบว่า ในสถานการณ์วิกฤตการระบาดของโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 (โรคโควิด-19) ปัญหาความไม่มั่นคงทางอาหารปรากฏเด่นชัดมากขึ้น เช่น ไม่มีอาหารจำหน่าย คนจำนวนมากไม่มีกำลังซื้ออาหารและในอีกด้านหนึ่งได้ปรากฏให้เห็นถึงการปรับตัวของผู้คน ชุมชน องค์กรและเครือข่ายสังคมที่ร่วมกันดำเนินการรับมือกับปัญหา รวมถึงสถานะของนโยบายสาธารณะที่เกี่ยวข้องในปัจจุบันทั้งที่มีผลเชิงลบและที่หนุนเสริมให้เกิดความมั่นคงทางอาหารในภาวะวิกฤต จึงกำหนดแนวทางการแก้ไขปัญหา ดังนี้

ประเด็น

แนวทางการดำเนินการ

หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เช่น

1. การดำเนินการ 

เรื่อง “สิทธิในอาหาร”*

- ดำเนินการเพื่อปกป้อง “สิทธิในอาหาร” ของประชาชนทุกคน โดยตระหนักในความต้องการด้านอาหารและวัฒนธรรมที่แตกต่างกัน

- ให้มีการบัญญัติ “สิทธิในอาหาร” ไว้ในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย

รัฐบาลและทุกภาคส่วน

2. การจัดทำนโยบายและแผนปฏิบัติการระดับชาติ

- จัดทำนโยบายและแผนปฏิบัติการระดับชาติว่าด้วยความมั่นคงทางอาหารในภาวะวิกฤต โดยการมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วนให้แล้วเสร็จภายใน 2 ปี

สำนักงานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (สศช.)

3. การพัฒนาระบบอาหารให้พร้อมรับภาวะวิกฤต

     3.1) ด้านการผลิตอาหาร

- บังคับใช้มาตรา 12 ของพระราชบัญญัติคณะกรรมการอาหารแห่งชาติ พ.ศ. 2551 เพื่อกำหนดให้เขตพื้นที่ใดเป็นเขตพื้นที่ที่จำเป็นต้องสงวนไว้เพื่อประโยชน์ด้านความมั่นคงทางอาหารเป็นการชั่วคราว

คณะรัฐมนตรี (โดยการเสนอของคณะกรรมการอาหารแห่งชาติ)

- สนับสนุนและส่งเสริมการสร้างความมั่นคงทางอาหารจากฐานของชุมชน รวมทั้งองค์ความรู้และการใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่น

องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (อปท.)

- สนับสนุนให้มีมาตรการที่เป็นธรรมเพื่อนำที่ดินอันเป็นสาธารณสมบัติของแผ่นดินมาใช้ประโยชน์เพื่อความมั่นคงทางอาหารและสุขภาพของประชาชน

กระทรวงการคลัง (กค.)

กระทรวงมหาดไทย (มท.)

การรถไฟแห่งประเทศไทย อปท.

- ส่งเสริมสนับสนุนเกษตรกรรม เกษตรกร ครัวเรือนและชุมชนให้มีความปลอดภัยและความมั่นคงทางอาหารตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง รวมถึงการควบคุมคุณภาพ ความปลอดภัย และคุณค่าทางโภชนาการ

กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ (กษ.) กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม (ทส.) มท.

     3.2) ด้านการสำรองอาหาร

- สนับสนุนให้เกิดการผลิตและระบบการสำรองอาหารตั้งแต่ระดับประเทศจนถึงระดับชุมชนและครัวเรือน โดยมีรูปแบบที่หลากหลาย ปลอดภัย เพียงพอ และพร้อมกระจาย อีกทั้งให้สอดคล้องกับภูมินิเวศวัฒนธรรมของท้องถิ่นและวิถีชุมชน เช่น ธนาคารอาหาร ครัวกลางชุมชน เป็นต้น

กษ. มท. อปท.

- สนับสนุนเครือข่ายด้านการศึกษาวิจัยในการพัฒนาองค์ความรู้ นวัตกรรม ภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านการผลิต แปรรูป และถนอมอาหารเพื่อการสำรองอาหารสำหรับภาวะวิกฤตและกระจายเทคโนโลยีสู่ชุมชน

กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (อว.) กษ. กระทรวงศึกษาธิการ (ศธ.) กระทรวงอุตสาหกรรม (อก.)

3.3) ด้านการกระจายการแลกเปลี่ยนและการแบ่งปันอาหาร เช่น

- จัดทำแผนชุมชนเพื่อจัดระบบการกระจาย การแลกเปลี่ยนและการแบ่งปันอาหารเพื่อเตรียมการและรับมือกับภาวะวิกฤตทั้งภายในชุมชน ชุมชนใกล้เคียง และเชื่อมโยงกับชุมชนอื่นๆ

กษ. กระทรวงพาณิชย์ (พณ.) มท. ผู้ว่าราชการจังหวัด อปท.

- ส่งเสริมการตลาดที่เชื่อมโยงโดยตรงระหว่างผู้ผลิตกับผู้บริโภค

กระทรวงดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคม (ดศ.) กษ. พณ. มท. อก.

- ส่งเสริมให้เกิดการค้าที่เป็นธรรมระหว่างระบบค้าปลีกแบบดั้งเดิมและระบบการค้าสมัยใหม่ รวมถึงการผลักดันการดำเนินการตามพระราชบัญญัติการแข่งขันทางการค้า พ.ศ. 2560

พณ. คณะกรรมการการแข่งขันทางการค้า

4. การพัฒนาระบบดูแลประชากรเปราะบาง* และประชาชนที่ขาดความมั่นคงทางอาหารในภาวะวิกฤต

- พัฒนาฐานข้อมูลให้เป็นปัจจุบัน จัดทำระบบการค้นหา การช่วยเหลือ การสื่อสาร รวมถึงพัฒนากลไกของชุมชนและสนับสนุนระบบอาสาสมัครให้สามารถช่วยเหลือดูแลประชากรเปราะบางและประชาชนที่ขาดความมั่นคงทางอาหารอย่างรวดเร็วและทั่วถึง

กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ (พม.) ดศ. มท. อปท.

- จัดระบบและแผนปฏิบัติการนำอาหารที่มีคุณภาพมากระจายให้ทั่วถึงอย่างเป็นธรรม

กษ. พณ.

5. การพัฒนาระบบการจัดการร่วมกัน เพื่อความมั่นคงทางอาหารในภาวะวิกฤต เช่น

- เพิ่มมาตรการควบคุมราคาสินค้าอาหาร ดำเนินการทางกฎหมายและเพิ่มบทลงโทษทางกฎหมายต่อผู้กักตุนสินค้าอาหารอย่างจริงจัง

พณ. มท. สำนักงานตำรวจแห่งชาติ

- ส่งเสริมให้เกิดความมั่นคงทางอาหารของชุมชน สนับสนุนให้เกิดพื้นที่ต้นแบบด้านการสำรองอาหารของชุมชน ศูนย์เรียนรู้ชุมชนด้านความมั่นคงทางอาหาร และจัดการความรู้โดยรวบรวมและถอดบทเรียนจากการดำเนินการจริงของพื้นที่ต่างๆ

สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.)

- ส่งเสริมและสนับสนุนการจัดทำผังนโยบายการใช้ประโยชน์พื้นที่ระดับต่างๆ และผังกำหนดการใช้ประโยชน์ที่ดินในการจัดทำแผนผังและเงื่อนไขข้อกำหนดการใช้ประโยชน์ที่ดิน เพื่อเพิ่มประโยชน์ของการใช้ที่ดินในพื้นที่เกษตรกรรม พื้นที่สาธารณะ พื้นที่รกร้างว่างเปล่า เป็นต้น รวมถึงการสงวนพื้นที่ที่มีความอุดมสมบูรณ์ เพื่อเป็นพื้นที่ความมั่นคงทางอาหารในภาวะวิกฤต

มท.

มติ 2 การบริหารจัดการวิกฤตสุขภาพแบบมีส่วนร่วม กรณีโรคระบาดใหญ่

     • โรคระบาดใหญ่ ส่วนใหญ่เป็นโรคอุบัติใหม่ที่มีแนวโน้มเกิดความรุนแรงขึ้นเป็นภัยพิบัติ มีผลกระทบเกิดขึ้นเป็นวงกว้างในทุกมิติ เกิดเป็น “วิกฤตสุขภาพ”* ส่งผลกระทบต่อสุขภาวะทางกาย จิตใจ สังคม และปัญญา ซึ่งนโยบายสาธารณะ “การบริหารจัดการวิกฤตสุขภาพแบบมีส่วนร่วม กรณีโรคระบาดใหญ่” จะเป็นนโยบายสำคัญที่สนับสนุนให้ประเทศไทยสามารถบรรลุเป้าหมายการพัฒนาอย่างยั่งยืน “ประชาชนทุกคนบนผืนแผ่นดินไทยมีสุขภาวะที่ดี” การบริหารจัดการจึงไม่ใช่เฉพาะกรณีโรคโควิด-19 เท่านั้น แต่ต้องคำนึงถึงโรคระบาดใหญ่ที่มีโอกาสเกิดขึ้นในอนาคตด้วย จึงกำหนดแนวทางการแก้ไขปัญหา ดังนี้

ประเด็น

แนวทางการดำเนินการ

หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เช่น

1. การบูรณาการด้านการบริหารจัดการเตรียมความพร้อมศักยภาพและทรัพยากรของระบบบริการสุขภาพ โดยใช้บทเรียนจากการระบาดของโรคโควิด-19 เช่น

- จัดตั้งศูนย์บริหารจัดการภาวะฉุกเฉินการแพร่ระบาดของโรค เพื่อรองรับเหตุการณ์ระบาดที่มีผลกระทบในวงกว้างสามารถปฏิบัติการได้ทันที เบ็ดเสร็จ

สธ.

- อำนวยความสะดวกในการนำเข้าสินค้าประเภทยารักษาโรค เวชภัณฑ์ อุปกรณ์ฉุกเฉิน เพื่อให้สามารถใช้ได้อย่างเพียงพอและทันการณ์ เช่น ชุดอุปกรณ์ป้องกันอันตรายส่วนบุคคลให้พร้อมใช้สำหรับเจ้าหน้าที่ปฏิบัติการสอบสวนควบคุมโรค รวมถึงบุคลากรทางการแพทย์และประชาชนอย่างเพียงพอและปลอดภัย

กค. สธ.

- บริหารจัดการงบประมาณในการเฝ้าระวัง ป้องกัน คัดกรอง รักษา ฟื้นฟู และควบคุมการแพร่ระบาดที่ทันต่อการเปลี่ยนแปลงการใช้ชีวิตวิถีใหม่ เช่น การเบิกจ่ายค่ารักษาพยาบาลในรูปแบบการแพทย์ทางไกล การตรวจคัดกรอง เพื่อให้ผู้ป่วยสามารถเข้าถึงการรักษาที่มีประสิทธิภาพ

กค. มท. สธ. กระทรวงแรงงาน (รง.) สำนักงบประมาณ (สงป.) อปท. สำนักงานคณะกรรมการกำกับและส่งเสริมการประกอบธุรกิจประกันภัย

2. การบริหารจัดการด้านการสื่อสารประชาสัมพันธ์ และระบบข้อมูล เพื่อให้เกิดการสื่อสารอย่างถูกต้อง รวดเร็ว ทันการณ์ เช่น

- จัดให้มีช่องทางการสื่อสารสาธารณะและสื่อทางเลือกที่หลากหลาย ประชาชนสามารถเข้าถึงได้ง่าย ป้องกันการเกิดภัยพิบัติจากข้อมูลข่าวสารที่บิดเบือน จัดการกับข่าวปลอมและพัฒนาศักยภาพบุคลากรด้านการสื่อสาร

ดศ. สธ. สำนักงานคณะกรรมการกิจการกระจายเสียง กิจการโทรทัศน์ และกิจการโทรคมนาคมแห่งชาติ กรมประชาสัมพันธ์

- พัฒนาระบบข้อมูลขนาดใหญ่และจัดการให้มีการเชื่อมโยงระหว่างหน่วยงานที่เกี่ยวข้องในระดับประเทศเพื่อให้สามารถใช้ข้อมูลในการตัดสินใจและการเฝ้าระวังได้ในทุกระดับ

กระทรวงการต่างประเทศ ดศ. มท. รง. สธ.

3. การจัดให้มีกำลังคนและโครงสร้างพื้นฐานที่จำเป็นให้เพียงพอทางสาธารณสุข เพื่อให้เกิดระบบการแจ้งเตือนการเกิดโรคระบาดและควบคุมในระดับพื้นที่ได้ทันเวลา เช่น

- พิจารณาจัดสรรอัตรากำลังบุคลากรทางการแพทย์และการสาธารณสุขที่ขาดแคลนในการปฏิบัติการเฝ้าระวัง สอบสวนโรคระบาด เช่น แพทย์สาขาเวชศาสตร์ป้องกัน แขนงระบาดวิทยา นักระบาดวิทยา เป็นต้น

สำนักงาน กพ.

- จัดโครงสร้างระบบบัญชาการเหตุการณ์ พัฒนาทีมตระหนักรู้สถานการณ์ ทีมสอบสวนควบคุมโรค สถานที่กักกันโรคแห่งรัฐ จัดทำและซ้อมแผนเผชิญเหตุสำหรับการตอบโต้ภาวะฉุกเฉินของโรคระบาดใหญ่ และติดตามประเมินผลอย่างต่อเนื่อง

มท. สธ.

4. การกำหนดมาตรการลดผลกระทบด้านสุขภาพ เศรษฐกิจ สังคม สิ่งแวดล้อม ที่เกิดขึ้นทั้งในระหว่างและหลังการเกิดวิกฤตสุขภาพ เช่น

- กำหนดแนวทางมาตรการในการเฝ้าระวังและจัดการปัญหาสุขภาพจิตทั้งในระยะสั้นและระยะยาว

สธ. ศธ.

- จัดทำและฝึกซ้อมแผนการตอบสนองที่รวดเร็วในบริการรูปแบบใหม่ทั้งระดับวิกฤต ระบบส่งต่อ และระบบบริการปฐมภูมิในพื้นที่

สธ.

- สนับสนุนงบประมาณในการสร้างอาชีพและเยียวยาผู้ได้รับผลกระทบเพื่อให้สามารถพึ่งพาตนเองได้

พม. รง.

5. การจัดให้มีกลไกนโยบายสนับสนุนส่งเสริมการจัดการความรู้ การวิจัย และพัฒนานวัตกรรม ในการป้องกันการป่วยและการเสียชีวิตจากโรคระบาด เช่น

- กำหนดทิศทางและแนวทางการสนับสนุนงบประมาณในการสร้างองค์ความรู้ใหม่ทั้งงานวิจัยพื้นฐานและงานวิจัยประยุกต์เพื่อรองรับการเกิดวิกฤตสุขภาพจากโรคระบาดใหญ่

อว. สธ. สสส.

- สร้างความมั่นคงทางด้านยา วัคซีน และชุดตรวจวินิจฉัยโรค โดยการพัฒนาระบบการจัดหาที่เพียงพอต่อความต้องการ และสนับสนุนอุตสาหกรรมวัคซีนของประเทศ

อว. กษ. สธ. อก.